Energiedelen in een energiegemeenschap

Energiegemeenschappen vormen een vorm van samenwerking tussen burgers, al dan niet met de deelname van lokale overheden en kleine ondernemingen. Deze gemeenschappen worden gevormd met als doel gezamenlijk duurzame energie te produceren, te consumeren, en/of te verhandelen. De belangrijkste doelstellingen van energiegemeenschappen zijn het bevorderen van lokale energie-autonomie, het stimuleren van gemeenschapsgerichte duurzame ontwikkeling, en het versterken van het gemeenschapsgevoel. Een van de mogelijkheden om dit te realiseren is het energiedelen in de energiegemeenschap. 

Zowel individuen als lokale overheden en bedrijven kunnen een energiegemeenschap oprichten:

De kern van een energiegemeenschap bestaat uit individuele burgers die zich verenigen om samen duurzame energieprojecten te ontwikkelen en te beheren. Dit kunnen bewoners van een wijk, dorp, of stad zijn die gezamenlijk investeren in zonnepanelen, windmolens, warmtepompen, of andere vormen van hernieuwbare energie.

• Voorbeeld: de bewoners van wijk Vogelzang hebben een energiegemeenschap opgericht en investeren samen in isolatie en zonnepanelen. In de nabijgelegen nieuwbouwwijk Burenhof hebben de bewoners ook een energiegemeenschap opgericht. Zij hadden al zonnepanelen en gaan nu gezamenlijk investeren in een grote geothermische warmtepomp, een wijkbatterij en collectieve laadpalen.

Lokale overheden, zoals gemeenten, kunnen een actieve rol spelen in energiegemeenschappen. Ze kunnen bijdragen door ondersteuning te bieden in de vorm van infrastructuur, vergunningen, subsidies, en ruimtelijke planning. Gemeenten kunnen ook zelf deelnemen aan energiegemeenschappen als stakeholders, met als doel lokale energie-initiatieven te stimuleren en te faciliteren.

• Voorbeeld: de energiegemeenschap van de gemeente, haar inwoners en een kmo zetten zich in voor een krachtige aanpak tegen energiearmoede door middel van wijkrenovaties en de installatie van windturbines.

Kleine bedrijven en lokale energiecoöperaties kunnen ook deel uitmaken van energiegemeenschappen. Ze kunnen expertise leveren in projectontwikkeling, financiering, installatie, en beheer van duurzame energieprojecten. Deze bedrijven kunnen profiteren van de collectieve samenwerking en participeren in lokale energiehandel.

• Voorbeeld: veel van de bedrijven op het bedrijventerrein hebben al geïnvesteerd in energie-efficiëntie en zonnepanelen. Via de energiegemeenschap zetten ze nu een stap verder. Ze voeren een grondige studie uit naar vraag en aanbod en investeren in een gezamenlijk sturingssysteem om hun opgewekte stroom nog efficiënter met elkaar te delen.

Opgelet: er zijn twee soorten energiegemeenschappen. Je hebt de keuze om ofwel een energiegemeenschap van burgers ofwel een hernieuwbare energiegemeenschap op te richten. Om te beslissen welke vorm het beste werkt voor jouw situatie, kan je de lijst met voorwaarden voor elk type bekijken op de website van de VREG.

Een energiegemeenschap biedt diverse voordelen voor haar deelnemers:

• Samen en lokaal investeren in groene energie en energie-efficiëntie: door gezamenlijk te investeren in duurzame energiebronnen zoals zonnepanelen, windenergie of warmtepompen kunnen deelnemers hun eigen energie opwekken op een milieuvriendelijke manier. Dit vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en draagt bij aan een duurzamere energievoorziening.
• Minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en schommelende energieprijzen: door zelfvoorzienend te worden met groene energie, zijn deelnemers minder afhankelijk van traditionele energiebronnen en de daarmee samenhangende prijsschommelingen. Dit kan stabiliteit bieden op de lange termijn.
• Voordeliger grootschalige projecten: gezamenlijke investeringen in grootschalige duurzame energieprojecten, zoals isolatie, zonnepanelen, laadpalen en warmtepompen, kunnen kosteneffectiever zijn dan individuele aanpakken. Schaalvoordelen kunnen leiden tot lagere investeringskosten en een betere terugverdientijd.
• Daling van energiefactuur: door lokaal opgewekte energie te delen en te benutten, kunnen deelnemers hun energierekening verlagen. De gemeenschap kan energieoverschotten delen en zo profiteren van collectieve besparingen.
• Groei van gemeenschapsgevoel: samenwerken in een energiegemeenschap kan leiden tot een groter gevoel van gemeenschap en solidariteit tussen de leden. Het delen van energie en gezamenlijke inspanningen om duurzaamheid te bevorderen, versterkt het sociale netwerk en de betrokkenheid van de deelnemers.
• Inclusieve energietransitie: door energiegemeenschappen te vormen worden meer mensen betrokken bij de energietransitie. Dit bevordert een inclusieve aanpak waarbij verschillende groepen kunnen profiteren van en bijdragen aan duurzame energie-initiatieven.

Het concept van een energiegemeenschap als juridische entiteit om samenwerking en gedeeld eigenaarschap van energieprojecten mogelijk te maken, is uniek. Hier zijn enkele belangrijke aspecten van energiegemeenschappen:

• Juridische structuur: een energiegemeenschap vereist vaak een specifieke juridische entiteit, zoals een coöperatieve vennootschap, een vzw (vereniging zonder winstoogmerk) of een andere bedrijfsstructuur. Dit zorgt voor een formele organisatiestructuur die de samenwerking en het beheer van energieprojecten mogelijk maakt.
• Doelstellingen: een energiegemeenschap streeft naar ecologische, economische of sociale meerwaarde voor haar leden of de bredere gemeenschap. Winst maken staat niet centraal en is vaak zelfs niet het primaire doel.
• Soorten energiegemeenschappen: er zijn twee hoofdtypen energiegemeenschappen: de 'energiegemeenschap van burgers' en de 'hernieuwbare energiegemeenschap'. Beide typen delen vergelijkbare doelstellingen, maar kunnen verschillen in hun focus en samenstelling. Daarover kan je meer lezen op de website van de VREG.
• Leden: iedereen kan lid worden van een energiegemeenschap, inclusief natuurlijke personen en rechtspersonen zoals burgers, (lokale) overheden, kleine en middelgrote ondernemingen tot grote bedrijven. Dit bevordert inclusiviteit en samenwerking op verschillende niveaus.
• Energiedelen binnen energiegemeenschappen: energiedelen binnen een energiegemeenschap is vaak exclusief voor leden van die specifieke gemeenschap. Het kan niet worden gecombineerd met andere vormen van energiedelen, omdat het gericht is op interne samenwerking en gedeeld eigenaarschap binnen de gemeenschap.
• Maatschappelijke meerwaarde: het vormen van een energiegemeenschap biedt mogelijkheden om collectief te investeren in duurzame energieprojecten, zoals zonnepanelen, windturbines of energieopslagsystemen. Dit draagt bij aan de energietransitie, vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en kan lokale economische ontwikkeling stimuleren.

Energiedelen binnen een energiegemeenschap biedt een kans om samen te werken aan duurzame energieprojecten en kosten te besparen op de energiefactuur. Het is echter essentieel om alle aspecten, inclusief de financiële en fiscale gevolgen, zorgvuldig te overwegen voordat men besluit deel te nemen aan een energiegemeenschap:

• Voordeel op de energiekost: energiedelen binnen een energiegemeenschap kan leiden tot een besparing op de energiekost op de elektriciteitsfactuur. Leden van de gemeenschap kunnen profiteren van gedeelde opgewekte energie zonder extra kosten voor de energiecomponent van de factuur.
• Terugleveringsvergoeding voor ongebruikte stroom: leden van de energiegemeenschap ontvangen geen terugleveringsvergoeding van de energieleverancier voor de gedeelde energie. Voor energie die niet wordt gebruikt en teruggeleverd aan de energieleverancier, kan de energiegemeenschap beslissen om dit te verkopen via een terugleveringscontract. Dit kan een strategische beslissing zijn om eventuele overproductie van de gemeenschap te benutten.
• Mogelijke extra kosten bij energieleverancier: energieleveranciers kunnen administratieve kosten in rekening brengen of andere voorwaarden stellen bij energiedelen. Het is belangrijk dat ondernemingen en (lokale) overheden hier voldoende aandacht aan besteden. Het vergelijken van energieleveranciers via tools zoals de V-test kan helpen om de beste leverancier te kiezen die geschikt is voor energiedelen.
• Fiscaliteit afhankelijk van de situatie: voor particulieren heeft energiedelen over het algemeen geen directe fiscale impact. Echter, voor ondernemingen kan de situatie anders zijn. Energiedelen tussen werkgever en werknemers kan worden beschouwd als een 'voordeel van alle aard' en kan belast worden via het beroepsinkomen van de werknemers. Het is belangrijk om de fiscale implicaties voor bedrijven te begrijpen bij het implementeren van energiedelen.