Energiedelen in een energiegemeenschap

Energiegemeenschappen vormen een vorm van samenwerking tussen burgers, al dan niet met de deelname van lokale overheden en kleine ondernemingen. Deze gemeenschappen worden gevormd met als doel gezamenlijk duurzame energie te produceren, te consumeren, en/of te verhandelen. De belangrijkste doelstellingen van energiegemeenschappen zijn het bevorderen van lokale energie-autonomie, het stimuleren van gemeenschapsgerichte duurzame ontwikkeling, en het versterken van het gemeenschapsgevoel. Een van de mogelijkheden om dit te realiseren is het energiedelen in de energiegemeenschap. 

Voor wie is het een oplossing?

Zowel individuen als lokale overheden en bedrijven kunnen een energiegemeenschap oprichten:

Burgers

De kern van een energiegemeenschap bestaat uit individuele burgers die zich verenigen om samen duurzame energieprojecten te ontwikkelen en te beheren. Dit kunnen bewoners van een wijk, dorp, of stad zijn die gezamenlijk investeren in zonnepanelen, windmolens, warmtepompen, of andere vormen van hernieuwbare energie.

  • Voorbeeld: de bewoners van wijk Vogelzang hebben een energiegemeenschap opgericht en investeren samen in isolatie en zonnepanelen. In de nabijgelegen nieuwbouwwijk Burenhof hebben de bewoners ook een energiegemeenschap opgericht. Zij hadden al zonnepanelen en gaan nu gezamenlijk investeren in een grote geothermische warmtepomp, een wijkbatterij en collectieve laadpalen.

Lokale overheden

Lokale overheden, zoals gemeenten, kunnen een actieve rol spelen in energiegemeenschappen. Ze kunnen bijdragen door ondersteuning te bieden in de vorm van infrastructuur, vergunningen, subsidies, en ruimtelijke planning. Gemeenten kunnen ook zelf deelnemen aan energiegemeenschappen als stakeholders, met als doel lokale energie-initiatieven te stimuleren en te faciliteren.

  • Voorbeeld: de energiegemeenschap van de gemeente, haar inwoners en een kmo zetten zich in voor een krachtige aanpak tegen energiearmoede door middel van wijkrenovaties en de installatie van windturbines.

Kleine ondernemingen

Kleine bedrijven en lokale energiecoöperaties kunnen ook deel uitmaken van energiegemeenschappen. Ze kunnen expertise leveren in projectontwikkeling, financiering, installatie, en beheer van duurzame energieprojecten. Deze bedrijven kunnen profiteren van de collectieve samenwerking en participeren in lokale energiehandel.

  • Voorbeeld: veel van de bedrijven op het bedrijventerrein hebben al geïnvesteerd in energie-efficiëntie en zonnepanelen. Via de energiegemeenschap zetten ze nu een stap verder. Ze voeren een grondige studie uit naar vraag en aanbod en investeren in een gezamenlijk sturingssysteem om hun opgewekte stroom nog efficiënter met elkaar te delen.

Welke energiegemeenschap kiezen?

Opgelet: er zijn twee soorten energiegemeenschappen. Je hebt de keuze om ofwel een energiegemeenschap van burgers ofwel een hernieuwbare energiegemeenschap op te richten. Om te beslissen welke vorm het beste werkt voor jouw situatie, kan je de lijst met voorwaarden voor elk type bekijken op de website van de VREG.

Voor beide energiegemeenschappen ben je verplicht je energiegemeenschap aan te melden bij de VREG. Bovendien is het vereist dat de energiegemeenschap geregistreerd is in de KBO (Kruispuntbank van Ondernemingen) en beschikt over een KBO-nummer (ondernemingsnummer). 

Wat zijn de voordelen van energiedelen in een energiegemeenschap?

Een energiegemeenschap biedt diverse voordelen voor haar deelnemers:

  • Samen en lokaal investeren in groene energie en energie-efficiëntie: door gezamenlijk te investeren in duurzame energiebronnen zoals zonnepanelen, windenergie of warmtepompen kunnen deelnemers hun eigen energie opwekken op een milieuvriendelijke manier. Dit vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en draagt bij aan een duurzamere energievoorziening.
  • Minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en schommelende energieprijzen: door zelfvoorzienend te worden met groene energie, zijn deelnemers minder afhankelijk van traditionele energiebronnen en de daarmee samenhangende prijsschommelingen. Dit kan stabiliteit bieden op de lange termijn.
  • Voordeliger grootschalige projecten: gezamenlijke investeringen in grootschalige duurzame energieprojecten, zoals isolatie, zonnepanelen, laadpalen en warmtepompen, kunnen kosteneffectiever zijn dan individuele aanpakken. Schaalvoordelen kunnen leiden tot lagere investeringskosten en een betere terugverdientijd.
  • Daling van energiefactuur: door lokaal opgewekte energie te delen en te benutten, kunnen deelnemers hun energierekening verlagen. De gemeenschap kan energieoverschotten delen en zo profiteren van collectieve besparingen.
  • Groei van gemeenschapsgevoel: samenwerken in een energiegemeenschap kan leiden tot een groter gevoel van gemeenschap en solidariteit tussen de leden. Het delen van energie en gezamenlijke inspanningen om duurzaamheid te bevorderen, versterkt het sociale netwerk en de betrokkenheid van de deelnemers.
  • Inclusieve energietransitie: door energiegemeenschappen te vormen worden meer mensen betrokken bij de energietransitie. Dit bevordert een inclusieve aanpak waarbij verschillende groepen kunnen profiteren van en bijdragen aan duurzame energie-initiatieven.

Waar moet je op letten?

Het concept van een energiegemeenschap als juridische entiteit om samenwerking en gedeeld eigenaarschap van energieprojecten mogelijk te maken, is uniek. Hier zijn enkele belangrijke aspecten van energiegemeenschappen:

  • Juridische structuur: een energiegemeenschap vereist vaak een specifieke juridische entiteit, zoals een coöperatieve vennootschap, een vzw (vereniging zonder winstoogmerk) of een andere bedrijfsstructuur. Dit zorgt voor een formele organisatiestructuur die de samenwerking en het beheer van energieprojecten mogelijk maakt.
  • Doelstellingen: een energiegemeenschap streeft naar ecologische, economische of sociale meerwaarde voor haar leden of de bredere gemeenschap. Winst maken staat niet centraal en is vaak zelfs niet het primaire doel.
  • Soorten energiegemeenschappen: er zijn twee hoofdtypen energiegemeenschappen: de 'energiegemeenschap van burgers' en de 'hernieuwbare energiegemeenschap'. Beide typen delen vergelijkbare doelstellingen, maar kunnen verschillen in hun focus en samenstelling. Daarover kan je meer lezen op de website van de VREG.
  • Leden: iedereen kan lid worden van een energiegemeenschap, inclusief natuurlijke personen en rechtspersonen zoals burgers, (lokale) overheden, kleine en middelgrote ondernemingen tot grote bedrijven. Dit bevordert inclusiviteit en samenwerking op verschillende niveaus.
  • Energiedelen binnen energiegemeenschappen: energiedelen binnen een energiegemeenschap is vaak exclusief voor leden van die specifieke gemeenschap. Het kan niet worden gecombineerd met andere vormen van energiedelen, omdat het gericht is op interne samenwerking en gedeeld eigenaarschap binnen de gemeenschap.
  • Maatschappelijke meerwaarde: het vormen van een energiegemeenschap biedt mogelijkheden om collectief te investeren in duurzame energieprojecten, zoals zonnepanelen, windturbines of energieopslagsystemen. Dit draagt bij aan de energietransitie, vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en kan lokale economische ontwikkeling stimuleren.

Wat is het financiële plaatje?

Energiedelen binnen een energiegemeenschap biedt een kans om samen te werken aan duurzame energieprojecten en kosten te besparen op de energiefactuur. Het is echter essentieel om alle aspecten, inclusief de financiële en fiscale gevolgen, zorgvuldig te overwegen voordat men besluit deel te nemen aan een energiegemeenschap:

  • Voordeel op de energiekost: energiedelen binnen een energiegemeenschap kan leiden tot een besparing op de energiekost op de elektriciteitsfactuur. Leden van de gemeenschap kunnen profiteren van gedeelde opgewekte energie zonder extra kosten voor de energiecomponent van de factuur.
  • Terugleveringsvergoeding voor ongebruikte stroom: leden van de energiegemeenschap ontvangen geen terugleveringsvergoeding van de energieleverancier voor de gedeelde energie. Voor energie die niet wordt gebruikt en teruggeleverd aan de energieleverancier, kan de energiegemeenschap beslissen om dit te verkopen via een terugleveringscontract. Dit kan een strategische beslissing zijn om eventuele overproductie van de gemeenschap te benutten.
  • Mogelijke extra kosten bij energieleverancier: energieleveranciers kunnen administratieve kosten in rekening brengen of andere voorwaarden stellen bij energiedelen. Het is belangrijk dat ondernemingen en (lokale) overheden hier voldoende aandacht aan besteden. De VREG geeft een overzicht van welke leveranciers er kosten aanrekenen. Klik in het overzicht op het oranje blokje rechts bovenaan.
  • Fiscaliteit afhankelijk van de situatie: voor particulieren heeft energiedelen over het algemeen geen directe fiscale impact. Echter, voor ondernemingen kan de situatie anders zijn. Energiedelen tussen werkgever en werknemers kan worden beschouwd als een 'voordeel van alle aard' en kan belast worden via het beroepsinkomen van de werknemers. Het is belangrijk om de fiscale implicaties voor bedrijven te begrijpen bij het implementeren van energiedelen.

Stappenplan om energie te delen in een energiegemeenschap

Stap 1: verzamel informatie

Voordat je besluit deel te nemen aan een energiegemeenschap en te profiteren van energiedelen, is het van cruciaal belang om goed geïnformeerd te zijn over de mogelijkheden, voorwaarden en regelgeving. Hier zijn enkele belangrijke punten om te overwegen:

  • Soorten collectieve energieproductie-installaties: begrijp welke soorten collectieve energieproductie-installaties beschikbaar zijn binnen de energiegemeenschap, zoals zonnepanelen, windturbines of andere duurzame energiebronnen. Ken de capaciteit en output van deze installaties om te bepalen hoeveel energie beschikbaar zal zijn voor energiedelen.
  • Voorwaarden voor energielidmaatschap: onderzoek de voorwaarden om lid te worden van de energiegemeenschap. Dit kan het lidmaatschap van een coöperatie, vzw of andere entiteit omvatten. Begrijp welke rechten en verplichtingen leden hebben met betrekking tot energiedelen en andere activiteiten binnen de gemeenschap.
  • Regelgeving en wettelijke vereisten: informeer jezelf over de lokale regelgeving en wettelijke vereisten met betrekking tot energiedelen. Dit kan omvatten hoe de energie wordt verdeeld, de rol van de netbeheerder, de vereisten voor digitale meters en andere technische aspecten.
  • Financiële overwegingen: bekijk de financiële aspecten van energiedelen, inclusief eventuele kosten die gepaard gaan met lidmaatschap van de energiegemeenschap, administratieve kosten bij energieleveranciers en mogelijke belastingimplicaties.
  • Risico's en voordelen: weeg de risico's en voordelen af van energiedelen binnen de energiegemeenschap. Dit omvat het begrijpen van potentiële kostenbesparingen op energiefacturen, risico's met betrekking tot de betrouwbaarheid van de energievoorziening en andere operationele overwegingen.
  • Communicatie en samenwerking: zorg voor open communicatie en samenwerking met andere leden van de energiegemeenschap. Bespreek verwachtingen, de verdeling van energie en eventuele geschillenbeslechtingsmechanismen.

Wie ondersteuning nodig heeft bij het opstarten van een energiegemeenschap kan begeleiding aanvragen bij een lokale assistentiehub, die je ondersteunen bij energetische, technische, economische, juridische en organisatorische vragen.

Stap 2: bereid je voor

Richt de energiegemeenschap op

Vooraleer je kan energiedelen in een energiegemeenschap, moet de energiegemeenschap correct opgericht zijn. Hoe het oprichten van een energiegemeenschap verloopt, kan je nalezen in dit stappenplan voor de oprichting van een energiegemeenschap.

Verduidelijk de rechten van de deelnemers

  • Leden van een energiegemeenschap moeten vrij zijn om lid te worden en de gemeenschap te verlaten wanneer ze dat willen. Dit omvat duidelijke procedures en voorwaarden voor inschrijving, opzegging en overdracht van lidmaatschap.
  • Leden van een energiegemeenschap moeten de vrijheid hebben om hun eigen energieleverancier te kiezen, los van de activiteiten van de energiegemeenschap. Dit zorgt voor concurrentie en keuzevrijheid op de energiemarkt.
  • Leden hebben recht op privacybescherming en moeten inzage hebben in hun persoonlijke energiegegevens die worden verzameld en gebruikt binnen de energiegemeenschap. Dit omvat het waarborgen van gegevensbeveiliging en naleving van privacywetten.
  • De energiegemeenschap moet transparant en begrijpelijk communiceren met haar leden over alle relevante aspecten, zoals activiteiten, deelnamemogelijkheden, beëindiging van lidmaatschap en hoe om te gaan met veranderende omstandigheden. Communicatie moet toegankelijk zijn voor alle leden.
  • Leden hebben recht op informatie over hoe de energiegemeenschap omgaat met veranderende omstandigheden, zoals wijzigingen in regelgeving, technologische ontwikkelingen of de samenstelling van de gemeenschap zelf.

Verduidelijk ook de plichten voor de deelnemers

  • Alle deelnemers aan energiedelen moeten beschikken over een individuele aansluiting op het distributienetwerk (elektriciteitsnet) met een digitale meter of een AMR-meter. Deze meters maken het mogelijk om nauwkeurige gegevens over energieverbruik en -productie te verzamelen op kwartierbasis.
  • Deelnemers moeten een actief elektriciteitscontract hebben bij een commerciële energieleverancier. Dit contract regelt de levering en facturering van elektriciteit aan de deelnemer.
  • Om de kwartierwaarden van de digitale meter uit te lezen voor energiedelen, moet de deelnemer meetregime 3 aanvragen bij de energieleverancier. Dit zorgt ervoor dat de energiegegevens op kwartierbasis beschikbaar zijn voor de energiegemeenschap.
  • Deelnemers die willen deelnemen aan energiedelen binnen de energiegemeenschap moeten een overeenkomst afsluiten met de energiegemeenschap. Deze overeenkomst regelt de rechten en verplichtingen van de deelnemer met betrekking tot energiedelen.
  • Deelnemers moeten toestemming verlenen aan de beheerder van de energiegemeenschap voor de uitwisseling van energiegegevens. Deze toestemming is nodig om de data over energieproductie en -verbruik te kunnen gebruiken voor het energiedelen binnen de gemeenschap.

Daarnaast is het belangrijk op te merken dat elk toegangspunt (EAN-code) slechts aan één energiegemeenschap kan deelnemen voor energiedelen. Dit voorkomt dubbele registratie van energiegegevens en zorgt voor een transparante en gecontroleerde uitwisseling binnen de gemeenschap.

Stap 3: meld het deelproject aan bij Fluvius

Door deze stappen te volgen, kan je een energiegemeenschap aanmelden bij Fluvius en het energiedelen tussen de deelnemers opstarten.

  • Meld je aan in Mijn Fluvius.
  • Kies 'Delen of verkopen van energie'
  • Controleer de checklist en zorg ervoor dat aan alle elementen van de checklist is voldaan voordat je doorgaat met de aanmelding.
  • Selecteer het type energiegemeenschap dat je wil aanmelden: 'Energiegemeenschap van burgers' of 'Hernieuwbare-energiegemeenschap'.
  • Geef het KBO-nummer/btw-nummer, de naam en het e-mailadres van de energiegemeenschap in.
  • Voer de EAN-codes in van de betrokken deelnemers (afnamepunten, injectiepunten of afname- en injectiepunten).
  • Wijs voor elke EAN-code de rol toe (afname, injectie of afname en injectie).
  • Geef voor afnamepunten het percentage van de verdeelsleutel in dat is afgesproken tussen de deelnemers. Zorg ervoor dat de som van de percentages altijd gelijk is aan 100%.
  • Alle betrokkenen ontvangen vervolgens een verzoek om toestemming van Fluvius, via e-mail of brief.
  • Het delen van energie kan starten zodra alle deelnemers hun toestemming hebben gegeven, of ten laatste 30 kalenderdagen na de registratie met de deelnemers die op dat moment aan alle voorwaarden voldoen.
  • Fluvius brengt jou op de hoogte van de start van het energiedelen zodra alle stappen zijn voltooid en de toestemming van alle betrokkenen is ontvangen. 

Stap 4: volg je deelproject verder op

Op Mijn Fluvius kan je je verbruik en de gedeelde hoeveelheid groene stroom opvolgen.

Afhankelijk van je energieleverancier ontvang je een afrekening van de gedeelde hoeveelheid groene stroom. Deze afrekening kan driemaandelijks of jaarlijks plaatsvinden, afhankelijk van de specifieke afspraken met je leverancier.